Starship

 Ten artykuł został nominowany do wyróżnienia „Dobry Artykuł”.
Weź udział w dyskusji na ten temat.
Ten artykuł dotyczy rakiety nośnej. Zobacz też: Zespół muzyczny Jefferson Starship.
Starship
Ilustracja
Rakieta Starship w konfiguracji startowej w kwietniu 2023 roku
Producent

SpaceX

Koszt opracowania

5 miliardów dolarów

Koszt wystrzelenia

100 milionów dolarów

Data pierwszego startu

20 kwietnia 2023

Data ostatniego startu

6 czerwca 2024

Statystyki
Wszystkie starty

4

Udane starty

2 (50%)

Nieudane starty

2

Siła ciągu przy starcie

74 400 kN

Wymiary
Długość

121,3 m

Średnica

9 m

Masa całkowita

5 000 000 kg

Ilość stopni

2

Multimedia w Wikimedia Commons

Starship – dwustopniowa rakieta nośna opracowywana przez amerykańską firmę SpaceX. Według stanu na maj 2024 roku Starship jest największą i najpotężniejszą rakietą, jaka kiedykolwiek poleciała w przestrzeń kosmiczną[1]. Głównym zadaniem Starshipa jest obniżenie kosztów transportu kosmicznego poprzez wykorzystanie efektu skali[2]. Ma zostać to osiągnięte poprzez ponowne wykorzystanie obu stopni rakiety, zwiększenie masy możliwego do transportu ładunku użytecznego na niską orbitę okołoziemską oraz zwiększenie częstotliwości startów[3].

Starship składa się z dwóch stopni: Pierwszego stopnia o nazwie Super Heavy(inne języki) będącego boosterem oraz Starshipa będącego statkiem kosmicznym. Obydwa stopnie są wyposażone w silniki rakietowe Raptor, w których paliwem jest metan a utleniaczem jest tlen, oba czynniki są przechowywane jako ciecze. W założeniach po starcie Starshipa, stopień Super Heavy odłącza się od statku kosmicznego Starship, aby móc wykonać manewr przechwycenia stopnia Super Heavy przez parę mechanicznych ramion, będących na wyposażeniu wieży startowej[4]. Po zakończeniu misji Starship wchodzi w atmosferę wykonując manewr zwany „belly flop” (z ang. skok na brzuch), podczas którego spada lecąc poziomo (jak spadochroniarz lecąc brzuchem w dół). Około 500 m nad ziemią w statek obraca się dziobem w górę, by wytracić prędkość włącza silniki rakietowe[5].

Od 2020 roku Starship jest rozwijany w oparciu o model przyrostowy, obejmujący loty testowe prototypowych statków kosmicznych, które często kończą się zniszczeniem owych statków[6]. W przyszłości oczekuje się, że Starship wyniesie konstelację satelitów Starlink drugiej generacji[7], a wariant Starship HLS przetransportuje astronautów na powierzchnię Księżyca w ramach programu Artemis, począwszy od misji Artemis 3, która ma wystartować w 2026 roku[8].

Budowa

Po zatankowaniu Starship ma masę około 5000 ton, przy średnicy 9 metrów oraz wysokości 121 metrów[9][10]. Starship został zaprojektowany w taki sposób, aby mógł nadawać się do ponownego użycia co ma obniżyć koszty startu[11]. Starship składa się z dwóch stopni: boostera rakietowego Super Heavy wykorzystywanego w pierwszym stopniu oraz statku kosmicznego Starship. Korpusy obu stopni rakiety wykonane są ze stali nierdzewnej, powstają poprzez spawanie kilkunastu stalowych pierścieni. Każdy z pierścieni ma średnicę 9 metrów, 1,8 metra wysokości oraz masę 1600 kilogramów[12].

Super Heavy

Stery kratowe na Super Heavy (model BN4). Booster wisi na mocowaniach, za które jest podnoszony również przez Mechazillę.

Pierwszy stopień rakiety Starship, czyli booster, nazwany Super Heavy, ma ok. 70 metrów wysokości i 9 metrów szerokości[9]. Super Heavy jest zasilany przez 33 silniki rakietowe Raptor, które są ułożone w trzy koncentryczne pierścienie[13]. Najbardziej zewnętrzny pierścień, składający się z 20 silników, nie ma siłowników gimbalowych co zmniejsza masę[14]. Przy pełnej mocy wszystkie silniki wytwarzają łącznie ok. 74 400 kN ciągu[15]. Zbiorniki boostera mogą pomieścić 3700 ton paliwa, na które składa się z ok. 2900 ton ciekłego tlenu i ok. 800 ton ciekłego metanu[16].

Super Heavy jest podnoszony za pomocą dwóch wystających mocowań, które znajdują się pomiędzy sterami aerodynamicznymi[17]. Nad nimi znajduje się pierścień separacyjny używany do hot-stage'ingu (z ang. rozłączenie na gorąco)[17]. Rozłączenie na gorąco w tym sensie, że górny stopień rakiety odpala silniki rakietowe podczas separacji stopni, a nie tuż po niej[18].

Przy locie w dół booster wykorzystuje do manewrowania cztery stery aerodynamiczne[19]. Stery te mają formę metalowych żeber kratowych(inne języki) i są obracane przy użyciu zmodyfikowanych silników elektrycznych z Tesli Model 3[19].

Starship

Statek kosmiczny Starship S20 w grudniu 2021 roku

Statek kosmiczny Starship ma 50,3 metrów wysokości i 9 metrów średnicy. Wykorzystuje 6 silników Raptor, z których trzy są przeznaczone do pracy w próżni[9][20]. Silniki te wytwarzają 14 700 kN ciągu[21]. Zestaw silników Reaction Control System kontroluje położenie Starshipa w przestrzeni kosmicznej[22].

Starship ma cztery klapy, które kontrolują jego orientację i pomagają rozpraszać energię podczas wejścia w atmosferę[23]. Według SpaceX klapy zastępują skrzydła i zmniejszają zużycie paliwa potrzebnego do lądowania[20]. Pod przednimi klapami znajdują się węzły uzbrojenia służące do podnoszenia i chwytania Starshipa za pomocą mechanicznych ramion[24].

Osłona termiczna statku kosmicznego Starship składa się z 18 000 sześciokątnych płytek, które wytrzymują temperaturę 1400 °C[25][26][27]. Zostały one zaprojektowane w celu ochrony statku podczas wchodzenia w atmosferę i mogą być używane wielokrotnie przy niewielkiej konserwacji pomiędzy lotami[11]. Płytki wykonane są na bazie krzemionki a mocowane do Starshipa za pomocą kołków[28][27]. Pomiędzy płytkami są małe szczeliny umożliwiając rozszerzanie się rozgrzanych płytek[19].

Przewiduje się, że Starship będzie mógł być tankowany poprzez dokowanie z oddzielnie wystrzeliwanego statku kosmicznego Starship transportującego paliwo rakietowe[29].

Starship HLS

Starship HLS to planowany wariant załogowego statku kosmicznego Starship będącego lądownikiem księżycowym, który zostałby zmodyfikowany pod kątem lądowania, funkcjonowania oraz startu z powierzchni Księżyca[30].

W 2021 roku Elon Musk powiedział, że do pełnego zatankowania lądownika Starship HLS wymagane będzie od czterech do ośmiu startów rakiety Starship[31]. W tym samym roku Government Accountability Office stwierdziło, że wymagane będzie ogółem 16 startów[31]. W 2024 roku SpaceX oszacowało, że liczba startów wyniesie „około 10”, chociaż liczba ta może ulec zmianie[32]. Po całkowitym zatankowaniu lądownika Starship HLS będzie możliwe przetransportowanie nim na powierzchnię Księżyca do 100 ton ładunku użytecznego[33][34][35].

Silnik Raptor

Silnik rakietowy Raptor 1 w maju 2020 roku

Raptor to rodzina silników rakietowych opracowanych przez SpaceX do użycia w rakiecie Starship. Paliwem silnika jest metan a utleniaczem tlen przewożone w postaci ciekłej[36][37]. Silniki zostały zaprojektowane z myślą o wielokrotnym użyciu przy niewielkich nakładach na ich konserwację[38].

Spalanie w silniku zachodzi w stosunku tlenu do metanu wynoszącym około 3,6:1, niższym niż stechiometryczny – 4:1, ponieważ całkowite spalenie wytworzyłoby temperaturę mogącą stopić elementy silnika[19]. Silnik ma dwie turbopompy (pompa z turbiną), oddzielne dla tlenu i metanu. Do metanu przepompowanego przez pompę jest dodawana pewna ilość tlenu, następuje częściowe spalenie metanu, gaz napędza turbinę i przepływa do głównej komory spalania. Podobnie przebiega pompowanie tlenu, ale mieszanka ma nadmiar tlenu. Częściowo spalone paliwo i tlen trafiają do głównej komory spalania w postaci gorących gazów, co pozwala uzyskać wyższą intensywność spalania i umożliwia zmniejszenie komory spalania[39]. Silnik wykonany jest głównie z aluminium, miedzi i stali, a turbopompy i kolektory silnika z nadstopu Inconel SX500[40]. Niektóre komponenty silnika są wykonywane za pomocą technologii druku 3D[41].

Wersje Starshipa

4 kwietnia 2024 roku Elon Musk przedstawił dwie nowe wersje rakiety Starship: Starship V2 i Starship V3, wówczas[32][42]:

Starship V1
we wszystkich trzech lotach Starshipa wykorzystano pierwszą wersję rakiety Starship. Od kwietnia 2024 roku SpaceX planuje wyprodukować i wystrzelić cztery kolejne rakiety Starship V1[43].
Starship V2
dokładne specyfikacje Starshipa V2 nie zostały podane. Wiadomo, że Starship V2 będzie posiadać nową konstrukcję przednich klap, zwiększoną pojemność paliwa oraz większy ciąg[31]. Pojazd będzie w sumie o 3,1 metra wyższy od Starshipa V1, planuje się, że będzie miał ładowność co najmniej 100 ton na niską orbitę okołoziemską[31]. Silniki rakietowe zostaną zmienione na silniki Raptor 3[44].
Starship V3
będzie przypominał nieco rozciągniętą wersję Starshipa V2, będzie miał wysokość 150 metrów[45]. Planuje się, że jego ładowność będzie wynosić co najmniej 200 ton[46].

Historia

Wczesne koncepcje projektowe (2012–2019)

W listopadzie 2005 roku, zanim SpaceX wystrzeliło pierwszą rakietę Falcon 1[47], dyrektor generalny SpaceX Elon Musk po raz pierwszy wspomniał o koncepcji rakiety zdolnej wystrzelić 100 ton ładunku użytecznego na niską orbitę okołoziemską. Koncepcja ta została nazwana BFR[27][48]. W 2012 roku Elon Musk po raz pierwszy publicznie ogłosił plany opracowania rakiety przewyższającej możliwości istniejącego wówczas Falcona 9[49]. SpaceX nazwało go Mars Colonial Transporter, ponieważ rakieta ta miała umożliwić transport ludzi na Marsa i z powrotem[50]. W 2016 roku nazwa rakiety została zmieniona na Interplanetary Transport System, ponieważ rakieta miała umożliwić załogowe loty międzyplanetarne[51]. Pierwotnie planowano, że rakieta będzie wykonana z włókna węglowego, napędzana będzie przez 42 silniki Raptor o łącznej sile ciągu 127 000 kN, co miałoby umożliwiać wyniesienie 300 ton na niską orbitę okołoziemską[52].

W grudniu 2018 roku zmieniono materiał konstrukcyjny na stal nierdzewną[53][54][27][55]. Zmianę argumentowano niższym kosztem, łatwością produkcji oraz wytrzymałością stali nierdzewnej w temperaturach kriogenicznych i wysokich[56][27]. W 2019 roku SpaceX zaczęło nazywać całą rakietę „Starship”, przy czym jej drugi stopień również nosił nazwę Starship, a pierwszy stopień otrzymał nazwę Super Heavy[57]. Ogłoszono również, że Starship będzie wykorzystywać osłonę termiczną zbudowaną z płytek podobnych do tych stosowanych w wahadłowcach kosmicznych[58][59].

Pierwsze testy w locie (2019–2021)

Starhopper w trakcie budowy w marcu 2019 roku

Starhopper do SN6

Zdjęcie rakiety przypominającej metalowy silos zbożowy lub duży, kanciasty, niepomalowany termos
Prototyp SN5 po locie

W 2018 roku rozpoczęto budowę wczesnego prototypu, bezzałogowego statku nazwanego Starhopper. Jego pierwsze testy rozpoczęły się w 2019 roku, kiedy to wykonano dwa udane loty na małych wysokościach[60]. SpaceX rozpoczęło budowę pierwszych pełnowymiarowych prototypów statku Starship Mk1 i Mk2 z górnym stopniem przed 2019 rokiem w placówkach w Boca Chica i Cocoa na Florydzie[61]. Żaden z prototypów ostatecznie nie poleciał: Mk1 został zniszczony w listopadzie 2019 roku podczas testu ciśnieniowego, a Mk2 był rozbierany przez cały 2020 rok[62][28].

Po prototypach Mk SpaceX zaczęło nazywać nowe prototypy drugiego stopnia rakiety Starship przedrostkiem „SN”. Prototypy między SN1, a SN4 nigdy nie poleciały. Prototypy SN1 i SN3 zapadły się podczas testów ciśnieniowych, a SN4 przeszedł parę statycznych testów silników (ang. static fire), ale i on uległ zniszczeniu w kolejnych testach statycznych[63].

W czerwcu 2020 roku rozpoczęto budowę platformy startowej do lotów orbitalnych rakiety Starship. Pierwszy prototyp zdolny do lotu, SN5, był mocno uproszczony. Nie posiadał klap, na czubku miał symulator masy, zamiast opływowej budowy, a sterował i napędzał go nadal tylko jeden silnik Raptor na gimbalu[64]. Na początku sierpnia 2020 roku SN5 wykonał 150 metrowy lot, manewrował w powietrzu i pomyślnie wylądował na pobliskim lądowisku[65][63]. 3 września 2020 roku, bardzo podobny do poprzednika, SN6 również wykonał lot na ten sam pułap[66]. Pod koniec tego samego miesiąca, w placówce McGregor w Teksasie, próżniowa wersja silnika Raptor przeszła pierwszy pełny test statyczny[67].

SN8 do SN15

Prototyp SN8 wkrótce po starcie w grudniu 2020 roku

Starship SN8 był pierwszym pełnowymiarowym prototypem drugiego stopnia, który zaczynał przypominać właściwą rakietę Starship, chociaż brakowało mu jeszcze m.in. charakterystycznych czarnych płytek osłony termicznej[68]. W okresie od października do listopada 2020 roku SN8 przeszedł cztery wstępne testy statyczne[63]. 9 grudnia 2020 roku SN8 podczas lotu osiągnął wysokość 12,5 kilometra, przeprowadził początek manewru skoku na deskę (ang. belly flop) oraz pionizację, ale pracę silników zakłócało niskie ciśnienie w zbiorniku metanu podczas lądowania i niewystarczający ciąg, co doprowadziło do silnego uderzenia SN8 w powierzchnię lądowiska i eksplozję prototypu[22].

Ponieważ SpaceX naruszył licencję na start SN8, Federalna Administracja Lotnicza (FAA) zleciła dochodzenie w sprawie incydentu. FAA ostrzegało o ryzyku narażenia osób postronnych w związku z ryzykownym profilem lotu SN8. Dochodzenie w sprawie procesów decyzyjnych i bezpieczeństwa w SpaceX trwały do początku lutego 2021 roku[63][69][70].

2 lutego 2021 roku prototyp Starship SN9 wykonał lot na wysokość 10 kilometrów, po czym rozbił się podczas lądowania, ponieważ jeden z silników nie uruchomił się prawidłowo[71]. Miesiąc później, 3 marca 2021 roku, SN10 również wykonał lot na ten sam pułap, ale tym razem prototyp wylądował prawie poprawnie. U podstawy prototypu zaobserwowano pożar, który skutkował eksplozją prototypu niecałe dziesięć minut po lądowaniu[72][63]. 30 marca 2021 roku prototyp Starship SN11 podczas lotu na wysokość 10 kilometrów wleciał w gęstą mgłę, po czym eksplodował podczas opadania, z powodu nadmiaru paliwa znajdującego się w turbopompie silnika rakietowego Raptor[63][73][74].

W marcu 2021 roku firma ujawniła plan budowy dwóch suborbitalnych i dwóch orbitalnych stanowisk startowych, dwóch lądowisk, dwóch stanowisk testowych i dużej farmy zbiorników paliwowych[75]. W tym samym roku SpaceX zaproponowało przekształcenie wioski Boca Chica w Teksasie w miasto firmowe[75].

Na początku kwietnia 2021 roku rozpoczął się montaż pierwszych zbiorników paliwa w Starbase[24]. Prototypy statków kosmicznych SN12, SN13 i SN14 zostały zezłomowane przed ukończeniem. Do przeprowadzenia lotu wybrano SN15[76][63], który miał lepszą awionikę, konstrukcję i ulepszone silniki Raptor[77]. 5 maja 2021 roku prototyp SN15 wykonał lot na wysokość 10 kilometrów i, mimo problemów z jednym silnikiem, bezpiecznie wylądował[76][63]. Tuż po wylądowaniu SN15 doszło do pożaru w obszarze silników, jednak pożar został szybko ugaszony[77]. Według późniejszego raportu SpaceX, podczas lądowania SN15 doświadczył kilku problemów, w tym utraty ciśnienia zarówno w zbiorniku, jak i w jednym z silników[78]. W związku ze stosunkowo dobrymi wynikami SN15, pozostałe testy SN16 i SN17 zostały anulowane[63].

Zintegrowane loty testowe (2023–)

Pierwszy zintegrowany lot testowy

Starship podczas Starship Integrated Flight Test 1

W lipcu 2021 roku przeprowadzono pierwszy, statyczny test silników Super Heavy w prototypie BN3, przy czym uruchomiono jedynie 3 silniki[79]. Mniej więcej w tym czasie SpaceX zmieniło schemat nazewnictwa z „SN” na „Ship” dla drugiego stopnia rakiety Starship[80], zmieniono również nazewnictwo z „BN” na „Booster” dla Super Heavy[81]. Miesiąc później ustawiono Shipa 20 na Boosterze 4, tworząc po raz pierwszy pełną rakietę Starship[25]. W październiku 2021 roku w placówce Starbase ukończono budowę pierwszej farmy paliwowej oraz zamontowano na wieży startowej mechaniczne ramiona, które mają służyć do łapania Super Heavy podczas jego lądowania[24].

W czerwcu 2022 roku Federalna Administracja Lotnictwa ustaliła, że SpaceX musi rozwiązać ponad 75 problemów zidentyfikowanych we wstępnej ocenie wpływu na środowisko placówki Starbase[82]. W lipcu Booster 7 przetestował turbopompy ciekłego tlenu we wszystkich 33 silnikach Raptor, co doprowadziło do eksplozji prototypu, która zniszczyła rurę ciśnieniową i spowodowała niewielkie uszkodzenie stanowiska startowego[83]. Do końca listopada 2022 roku Ship 24 przeprowadził dwa testy statyczne z dwoma i sześcioma silnikami[84][85], podczas gdy Booster 7 przeprowadził pięć testów statycznych kolejno z jednym, trzema, siedmioma, czternastoma i jedenastoma uruchomionymi silnikami[86][87][88][89][90]. 9 lutego 2023 roku przeprowadzono test statyczny Boostera 7 z uruchomionymi 31 silnikami przy połowie mocy[91][92].

Po odwołaniu startu, który pierwotnie miał odbyć się 17 kwietnia 2023 roku[93], Booster 7 i Ship 24 ostatecznie wystartowały 20 kwietnia o godzinie 13:33 UTC[94]. Trzy silniki wyłączyły się przed startem, a kilka kolejnych uległo awarii podczas lotu[95]. W dalszej części lotu Starship utracił kontrolę nad wektorowaniem ciągu silników, co spowodowało utratę kontroli nad trajektorią lotu Starshipa[95]. Starship osiągnął maksymalny pułap 39 kilometrów[96]. Około 3 minuty po starcie uruchomił się autonomiczny system przerywania lotu, który jednak nie zniszczył Starshipa. Rakieta obracała się w powietrzu przez kolejne 40 sekund zanim rozpadła się w powietrzu[97][98][99].

Drugi zintegrowany lot testowy

Starship podczas Starship Integrated Flight Test 2

Po pierwszym locie testowym SpaceX rozpoczęło prace nad naprawą stanowiska startowego, które zostało uszkodzone podczas startu rakiety. Wzmocniono fundamenty stanowiska startowego, zamontowano deflektor płomienia zawierający układ rozpylania dużych ilości wody[100].

W sierpniu 2023 roku Federalna Administracja Lotnictwa przedstawiła SpaceX działania naprawcze, które SpaceX musi podjąć, zanim dostanie licencję na kolejny lot rakiety Starship[101][102]. Dochodzenie zostało zamknięte 8 września 2023 roku, choć nie było to jeszcze wystarczające do rozpoczęcia nowej kampanii testowej[103][102]. Do 31 października 2023 r. FAA zakończyła przegląd bezpieczeństwa, ale wymagane były jeszcze oceny środowiskowe, co opóźniało drugi lot pełnej rakiety[104].

18 listopada 2023 roku Booster 9 i Ship 25 wystartowały z miejsca startowego w Starbase[105]. Wszystkie 33 silniki działały aż do momentu separacji, kiedy to statek kosmiczny oddzielił się od Boostera 9, stosując po raz pierwszy w swoich statkach technikę rozłączenia na gorąco (ang. hot-staging)[106]. Po separacji Booster 9 wykonał manewr powrotny, po czym eksplodował w wyniku wielu awarii swoich silników[106][107][108]. Jak poinformowało oficjalnie SpaceX eksplozja nastąpiła nieco ponad trzy i pół minuty po starcie. Było to na wysokości około 90 kilometrów nad Zatoką Meksykańską. Jako prawdopodobną przyczynę awarii boostera firma określiła zablokowanie się filtra ciekłego tlenu[109].

Górny stopnień rakiety przetrwał do osiągnięcia wysokości 149 kilometrów, po których utracono połączenie z nadajnikami telemetrii[106]. SpaceX stwierdziło później, że lot został zakończony poprzez system bezpieczeństwa, który wymusił zniszczenie statku kosmicznego[106][110]. Według danych radaru pogodowego NOAA, szczątki rakiety ponownie weszły w atmosferę kilkaset kilometrów na północ od Wysp Dziewiczych[111].

Trzeci zintegrowany lot testowy

Nagranie przedstawiające rakietę Starship podczas Starship Integrated Flight Test 3

Po drugim locie Starshipa (podczas którego oba stopnie zostały utracone) wprowadzono znaczące zmiany w systemie wektorowania ciągu silnika Raptor w statku kosmicznym Starship[112].

Trzeci lot rakiety Starship został przeprowadzony 14 marca 2024 roku o godzinie 13:25 UTC[113][114]. Podobnie jak w przypadku drugiego lotu, wszystkie 33 silniki zostały poprawnie uruchomione, a separacja zakończyła się sukcesem[115][116]. Booster 10 przeprowadził manewr powrotny, jednak planowane wodowanie w Zatoce Meksykańskiej nie powiodło się, ponieważ eksplodował on na wysokości ok. 460 metrów nad powierzchnią wody[117].

Statek kosmiczny Ship 28 po dotarciu do przestrzeni kosmicznej przeprowadził kilka testów po wyłączeniu silników, w tym przeprowadził istotną dla misji Artemis demonstrację transferu paliwa w przestrzeni kosmicznej[118][119][120]. Podczas wejścia w atmosferę udało się zarejestrować i przekazać na żywo powstanie plazmy, jednak pojazd był niestabilny i w 49 minucie lotu, na wysokości ok. 65 km, utracono kontakt z pojazdem[117][121].

Czwarty zintegrowany lot testowy

Czwarty zintegrowany lot rakiety Starship rozpoczął się 6 czerwca 2024 roku[122]. Celem tego lotu było m.in. wylądowanie boostera rakiety na „wirtualnej wieży”, czyli test lądowania w ściśle określonej lokalizacji, ale wyznaczonej w bezpiecznym miejscu tj. na Zatoce Meksykańskiej. Ponownie sprawdzano również możliwość bezpiecznego wejścia w atmosferę oraz dodatkowo testowano granice bezpiecznego uszkodzenia osłony termicznej[123]. Test wodowania Super Heavy zakończył się pełnym sukcesem, a statek kosmiczny Starship w dużym stopniu przetrwał ponowne wejście w atmosferę i, mimo uszkodzeń klap, zakończył lot kontrolowanym wodowaniem. Ponownie udało się również przekazać na żywo większość lotu Shipa, znowu unikając zakłóceń wynikających z rozgrzanej plazmy[124][125].

Jak zapowiedział wcześniej Elon Musk, udane wodowanie boostera otwiera drogę do testów lądowania poprzez łapanie boostera przez tzw. Mechazillę, czyli przez mechaniczne ramiona wieży używanej dotychczas do startów[124].

Koszty i finansowanie

SpaceX rozwija Starshipa głównie przy wsparciu środków prywatnych[126][57][127]. Dyrektor finansowy SpaceX, Bret Johnsen, ujawnił w sądzie, że SpaceX zainwestowało ponad 3 miliardy dolarów w placówkę Starbase i rakietę Starship od lipca 2014 roku do maja 2023 roku[127]. Elon Musk oświadczył w kwietniu 2023 roku, że SpaceX spodziewa się wydać około 2 miliardy dolarów na rozwój Starshipa w 2023 roku[128][129].

W ramach rozwoju systemu HLS przeznaczonego dla programu Artemis, w kwietniu 2021 roku SpaceX otrzymało od NASA kontrakt o wartości 2,89 miliarda dolarów na opracowanie lądownika księżycowego Starship HLS dla misji Artemis 3[130][131]. Blue Origin zakwestionowało tą decyzję i w sierpniu 2021 roku rozpoczęło postępowanie sądowe przeciwko NASA i SpaceX, co spowodowało zawieszenie kontraktu na trzy miesiące[132][133]. Dwa lata później Blue Origin otrzymało kontrakt o wartości 3,4 miliarda dolarów na zbudowanie lądownika księżycowego Blue Moon[134].

W 2022 roku NASA przyznała SpaceX kontrakt o wartości 1,15 miliarda dolarów na drugi lądownik księżycowy dla misji Artemis 4[131]. W tym samym roku SpaceX otrzymała pięcioletni kontrakt o wartości 102 milionów dolarów na rozwój programu Rocket Cargo dla Sił Kosmicznych Stanów Zjednoczonych[135].

Potencjalne zastosowanie

Planowane misje

SpaceX planuje wykorzystać rakietę Starship do wystrzelenia satelitów Starlink drugiej generacji[136]. Starship ma zostać wykorzystany do wyniesienia lądownika księżycowego Starship HLS, który został wybrany przez NASA jako główny lądownik dla planowanych załogowych misji z programu Artemis[30][137].

Jednym z przyszłych ładunków użytecznych wystrzelonych przy pomocy Starshipa będzie satelita komunikacyjny Superbird-9[138]. W planach jest także wyniesienie w przestrzeń kosmiczną komercyjnej stacji kosmicznej Starlab[139]. W przyszłości załogowa wersja statku kosmicznego Starship miałaby zostać wykorzystana do celów turystyki kosmicznej, chociażby w trzecim locie w ramach programu Polaris[140]. W 2020 roku Elon Musk oświadczył, że SpaceX wykona setki bezzałogowych lotów przed pierwszym załogowym lotem kosmicznym[141].

Badania przeprowadzone w ramach Projektu Lyra wykazały, że dzięki tankowaniu Starshipa na niskiej orbicie okołoziemskiej możliwe byłoby wysłanie sondy kosmicznej na Oumuamua[142], a sama podróż trwałaby 20 lat pod warunkiem wykorzystania asysty grawitacyjnej Jowisza[142].

Kolonizacja kosmosu

Według SpaceX statek kosmiczny Starship ma umożliwić załogowe lądowanie na Marsie, chociaż SpaceX nie opublikowało żadnych konkretnych planów technicznych ani projektów systemu podtrzymywania życia mającego znajdować się na statku kosmicznym Starship podczas lotu[143][144][145]. Według wstępnych założeń Starship zostanie wystrzelony na niską orbitę okołoziemską i zatankowany na orbicie przed wyruszeniem na Marsa[146].

Placówki

Testowe i produkcyjne

Various spacecraft constructed inside bays
Prototypy statku kosmicznego Starship w Starbase w marcu 2023 roku

Starbase składa się z zakładu produkcyjnego oraz platformy startowej i znajduje się w Boca Chica w Teksasie[147]. Obydwa obiekty działają całodobowo, a na miejscu może pracować maksymalnie 450 pracowników[148]. Planuje się, że Starbase będzie się składał z dwóch stanowisk startowych, jednego zakładu produkcyjnego i jednej farmy słonecznej o powierzchni siedmiu akrów (2,8 hektara)[149].

Silniki rakietowe Raptor są testowane w placówce McGregor w Teksasie. Obiekt posiada dwa główne stanowiska testowe: poziome oraz jedno pionowe przeznaczone dla silników rakietowych zoptymalizowanych pod kątem siły ciągu na poziomie morza[150].

Miejsca startowe

Orbitalny stół startowy w Starbase w sierpniu 2021 roku

Starbase

W planach rozwoju placówki Starbase jest budowa dwóch miejsc startowych przeznaczonych dla rakiety Starship, które nazwane zostały „Pad A” i „Pad B”[151]. W Starbase znajdują się także zbiorniki różnego rodzaju, które są niezbędne do obsługi startów, w tym m.in. zawierające ciekły tlen, metan oraz niektóre związki w postaci gazowej[152].

Wieża startowa zwana Mechazillą jest rodzajem dźwigu, który składa się m.in. ze stalowych kratownic oraz pary mechanicznych ramion. Ramiona umożliwiają podnoszenie boostera Super Heavy i ułożenie na nim górnego stopnia rakiety. Docelowo wieża ma również umożliwiać łapanie boostera przy jego lądowaniu, co ma ułatwiać odzyskanie i ponowne wykorzystanie dolnego stopnia rakiety[153][77].

Floryda

Cape Canaveral w 2006 roku.
• Kompleks LC-39A używany do lotów Falcona.
• LC-49 miałoby być nad LC-39B.
• ULA zwolniło SLC-37 w 2024 roku.

SpaceX rozważa przygotowanie alternatywnej placówki dla Starshipa, która ma znajdować się w Kennedy Space Center na Florydzie.

W 2014 roku SpaceX podpisało umowę z NASA na wykorzystanie kompleksu startowego 39 (ang. Launch Complex 39, LC-39). Początkowo lądowisko A kompleksu 39 (LC-39A) miano wykorzystywać głównie do lotów Falcona 9 oraz Falcona Super Heavy, w tym lotów załogowych[154]. W 2019 roku przeprowadzono wstępną ocenę środowiskową z udziałem NASA, która wykazała, że loty Starshipa z Kennedy Space Center nie będą znacząco wpływać na środowisko, choć wówczas zakładano maksymalnie 24 starty rocznie z KSC[155]. W 2022 roku SpaceX planowało i częściowo rozpoczęło tworzenie osobnego stanowiska startowego na północ od LC-39, które miałoby zostać nazwane LC-49. Jednak w lutym 2024 roku NASA stwierdziła, że wszelkie prace z tym związane zostały zawieszone[156][157][158]. W maju 2024 roku Federalna Administracja Lotnictwa (FAA) rozpoczęła drugi, pogłębiony przegląd środowiskowy w celu oceny nowej infrastruktury startowej kompleksu startowego 39 i możliwości zwiększenia maksymalnej liczby startów do 44 rocznie z KSC[155].

W 2024 roku pojawiła się również możliwość użycia SLC-37, czyli kompleksu używanego wcześniej przez ULA (Boeing) do startów wycofanej już rakiety Delta IV Heavy[156].

Zobacz też


Przypisy

  1. ↑ KennethK. Chang KennethK., What Is SpaceX’s Starship? It’s Really a Mars Ship., „The New York Times”, 14 marca 2024, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  2. ↑ EnriqueE. Dans EnriqueE., Elon Musk's Economies Of Scale Won SpaceX The NASA Moonshot [online], Forbes [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  3. ↑ JackieJ. Wattles JackieJ., Elon Musk says SpaceX’s Mars rocket will be cheaper than he once thought. Here’s why | CNN Business [online], CNN, 29 września 2019 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  4. ↑ Musk hopes "Mechazilla" will catch and assemble the Starship and Super Heavy boosters for rapid reuse [online], phys.org [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  5. ↑ AustinA. DeSisto AustinA., Starship and its Belly Flop Maneuver [online], Everyday Astronaut, 23 kwietnia 2021 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  6. ↑ SpaceX Starship: Iterative Design Methodology [online], New Space Economy, 28 października 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  7. ↑ AriaA. Alamalhodaei AriaA., SpaceX launches mammoth Starship rocket and brings it back for the first time [online], TechCrunch, 6 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-11]  (ang.).
  8. ↑ Artemis III - NASA [online] [dostęp 2024-06-11]  (ang.).
  9. ↑ a b c SpaceX Starship Stacking Produces the Tallest Rocket Ever Built [online], Gizmodo, 6 sierpnia 2021 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  10. ↑ JeffJ. Foust JeffJ., SpaceX changing Starship stage separation ahead of next launch [online], SpaceNews, 24 czerwca 2023 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  11. ↑ a b Jennifer AnnJ.A. Inman Jennifer AnnJ.A., Thomas J.T.J. Horvath Thomas J.T.J., Carey FultonC.F. Scott Carey FultonC.F., SCIFLI Starship Reentry Observation (SSRO) ACO (SpaceX Starship) [online], 13 września 2021 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  12. ↑ EricE. Berger EricE., Inside Elon Musk’s plan to build one Starship a week—and settle Mars [online], Ars Technica, 5 marca 2020 [dostęp 2024-05-25]  (ang.).
  13. ↑ ChrisCh. Bergin ChrisCh., Starbase orbital duo preps for Static Fire campaign - KSC Starship Progress [online], NASASpaceFlight.com, 9 czerwca 2022 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  14. ↑ ChrisCh. Bergin ChrisCh., Super Heavy Booster 3 fires up for the first time [online], NASASpaceFlight.com, 19 lipca 2021 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  15. ↑ ChrisCh. Bergin ChrisCh., Musk outlines Starship progress towards self-sustaining Mars city [online], NASASpaceFlight.com, 11 lutego 2022 [dostęp 2024-06-29]  (ang.).
  16. ↑ faa-raport 2022 ↓, s. 15-16.
  17. ↑ a b MikeM. Wall MikeM., SpaceX shows off newly modified Starship Super Heavy booster (photos) [online], Space.com, 18 sierpnia 2023 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  18. ↑ RaminR. Skibba RaminR., Here’s What’s Next for SpaceX’s Starship, „Wired”, ISSN 1059-1028 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  19. ↑ a b c d TrevorT. Sesnic TrevorT., Starbase Tour and Interview with Elon Musk [online], Everyday Astronaut, 11 sierpnia 2021 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  20. ↑ a b MagdalenaM. Petrova MagdalenaM., Why Starship is the holy grail for SpaceX [online], CNBC, 13 marca 2022 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  21. ↑ SpaceX – Starship. SpaceX. [dostęp 2023-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-22)]. (ang.).
  22. ↑ a b Jackie Wattles: Space X's Mars prototype rocket exploded yesterday. Here's what happened on the flight. 2020-12-10. [dostęp 2024-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-10)]. (ang.).
  23. ↑ MichaelM. Sheetz MichaelM., SpaceX Starship prototype rocket explodes after successful landing in high-altitude flight test [online], CNBC, 3 marca 2021 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  24. ↑ a b c RyanR. Weber RyanR., Major elements of Starship Orbital Launch Pad in place as launch readiness draws nearer [online], NASASpaceFlight.com, 31 października 2021 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  25. ↑ a b MichaelM. Sheetz MichaelM., Musk: 'Dream come true' to see fully stacked SpaceX Starship rocket during prep for orbital launch [online], CNBC, 6 sierpnia 2021 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  26. ↑ SpaceX's Hexagon Heat Shield Tiles Take on an Industrial Flamethrower [online], Digital Trends, 29 marca 2019 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  27. ↑ a b c d e SmithsonianS. Magazine SmithsonianS., TonyT. Reichhardt TonyT., Marsliner [online], Smithsonian Magazine, grudzień 2021 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  28. ↑ a b ThomasT. Burghardt ThomasT., New permits shed light on activity at SpaceX’s Cidco and Roberts Road facilities [online], NASASpaceFlight.com, 6 kwietnia 2021 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  29. ↑ SarahS. Scoles SarahS., Prime mover, „Science”, 377 (6607), 2022, s. 702–705, DOI: 10.1126/science.ade2873, ISSN 0036-8075 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  30. ↑ a b ThomasT. Burghardt ThomasT., After NASA taps SpaceX's Starship for first Artemis landings, agency looks to on-ramp future vehicles [online], NASASpaceFlight.com, 20 kwietnia 2021 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  31. ↑ a b c d JeffJ. Foust JeffJ., Starship lunar lander missions to require nearly 20 launches, NASA says [online], SpaceNews, 17 listopada 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  32. ↑ a b WilliamW. Harwood WilliamW., NASA delays first Artemis astronaut flight to late 2025, moon landing to 2026 - CBS News [online], www.cbsnews.com, 9 stycznia 2024 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  33. ↑ RaphaelR. Satter RaphaelR., JinJ. Hyunjoo JinJ., MunsifM. Vengattil MunsifM., 'NASA rules,' Musk says as SpaceX wins $2.9 billion moon lander contract [online], Reuters, 16 kwietnia 2021 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  34. ↑ EricE. Berger EricE., SpaceX engineer says NASA should plan for Starship’s “significant” capability [online], Ars Technica, 2 maja 2022 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  35. ↑ ChristianCh. Davenport ChristianCh., SpaceX’s launch of Starship could remake space exploration [online], The Washington Post, 16 kwietnia 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  36. ↑ JonathanJ. O’Callaghan JonathanJ., The wild physics of Elon Musk's methane-guzzling super-rocket, „Wired”, ISSN 1059-1028 [dostęp 2024-07-01]  (ang.).
  37. ↑ R.R. Roback R.R., E.J.E.J. Szetela E.J.E.J., L.J.L.J. Spadaccini L.J.L.J., Deposit formation in hydrocarbon rocket fuels, 1 sierpnia 1981 [dostęp 2024-07-01]  (ang.).
  38. ↑ WilliamW. Neff WilliamW., AaronA. Steckelberg AaronA., ChristianCh. Davenport ChristianCh., Inside the rockets that NASA and SpaceX plan to send to the moon [online], Washington Post [dostęp 2024-07-01]  (ang.).
  39. ↑ TimT. Dodd TimT., Is SpaceX's Raptor engine the king of rocket engines? [online], Everyday Astronaut, 25 maja 2019 [dostęp 2024-07-06]  (ang.).
  40. ↑ TrevorT. Sesnic TrevorT., Raptor 1 vs Raptor 2: What did SpaceX change? [online], everydayastronaut.com, 14 czerwca 2022 [dostęp 2024-07-01]  (ang.).
  41. ↑ RamishR. Zafar RamishR., SpaceX’s 3D Manufacturing Systems Supplier For Raptor Engine To Go Public Through SPAC Deal [online], wccftech.com, 23 marca 2021 [dostęp 2024-07-01] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-05]  (ang.).
  42. ↑ JeffJ. Foust JeffJ., Musk outlines plans to increase Starship launch rate and performance [online], SpaceNews, 6 kwietnia 2024 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  43. ↑ ElonE. Musk ElonE., Four more Starships, the last of V1 [online], X, 24 listopada 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  44. ↑ JackJ. Kuhr JackJ., SpaceX Announces a Starship Version Two is in the Works [online], Payload, 28 listopada 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  45. ↑ Elon Reveals Starship Version 3; We Have Questions!. NASASpaceflight 2024-04-16. [dostęp 2024-05-23].
  46. ↑ JustinJ. Davenport JustinJ., As IFT-4 prepares for launch, Starship’s future is coming into focus [online], NASASpaceFlight.com, 19 kwietnia 2024 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  47. ↑ SpaceX rocket fails first flight [online], 24 marca 2006 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  48. ↑ Making Life Multiplanetary. SpaceX 2017-09-29. [dostęp 2024-06-01].
  49. ↑ Zach Rosenberg2012-10-15T21:05:00+01:00, SpaceX aims big with massive new rocket [online], Flight Global [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  50. ↑ ChrisCh. Bergin ChrisCh., SpaceX advances drive for Mars rocket via Raptor power [online], NASASpaceFlight.com, 7 marca 2014 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  51. ↑ EricE. Berger EricE., Elon Musk scales up his ambitions, considering going “well beyond” Mars [online], Ars Technica, 18 września 2016 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  52. ↑ ChrisCh. Bergin ChrisCh., SpaceX reveals ITS Mars game changer via colonization plan [online], NASASpaceFlight.com, 27 września 2016 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  53. ↑ DevinD. Coldewey DevinD., SpaceX's Starship goes sci-fi shiny with stainless steel skin [online], TechCrunch, 26 grudnia 2018 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  54. ↑ JeffJ. Foust JeffJ., Musk teases new details about redesigned next-generation launch system [online], SpaceNews, 24 grudnia 2018 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  55. ↑ EthanE. Cotton EthanE., Starship SN-5 | 150 meter hop [online], Everyday Astronaut, 2 sierpnia 2020 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  56. ↑ Elon Musk: Why I'm Building the Starship out of Stainless Steel [online], Popular Mechanics, 22 stycznia 2019 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  57. ↑ a b EricE. Berger EricE., Elon Musk, Man of Steel, reveals his stainless Starship [online], Ars Technica, 29 września 2019 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  58. ↑ Will Starship Fail Like The Space Shuttle? - Primal Nebula [online], primalnebula.com, 16 lutego 2023 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  59. ↑ Aditya KrishnanA.K. Mohan Aditya KrishnanA.K., The truth about the new SpaceX ‘Mini-Bakery’ [online], Medium, 5 września 2021 [dostęp 2024-06-01]  (ang.).
  60. ↑ William Harwood: SpaceX launches "Starhopper" on dramatic test flight. 2019-08-27. [dostęp 2024-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  61. ↑ Elon Musk says SpaceX Starship rocket could reach orbit within 6 months [online], CNET [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  62. ↑ LorenL. Grush LorenL., SpaceX’s prototype Starship rocket partially bursts during testing in Texas [online], The Verge, 20 listopada 2019 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  63. ↑ a b c d e f g h i LeeL. Kanayama LeeL., SpaceX continues forward progress with Starship on Starhopper anniversary [online], NASASpaceFlight.com, 28 sierpnia 2021 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  64. ↑ DaleD. Skran DaleD., How significant is the flight of Starship SN5? [online], nss.org, 7 sierpnia 2020 [dostęp 2024-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-10]  (ang.).
  65. ↑ SpaceX Starship prototype takes big step toward Mars with first tiny 'hop' [online], CNET [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  66. ↑ MichaelM. Sheetz MichaelM., SpaceX launches and lands another Starship prototype, the second flight test in under a month [online], CNBC, 3 września 2020 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  67. ↑ Watch SpaceX fire up Starship's furious new Raptor Vacuum engine [online], CNET [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  68. ↑ SpaceX Boca Chica - Starship SN8 nosecone mate - Raptors on the move. NASASpaceflight 2020-10-23. [dostęp 2024-06-06].
  69. ↑ JeffJ. Foust JeffJ., Congress raises concerns about FAA’s handling of Starship launch license violation [online], SpaceNews, 29 marca 2021 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  70. ↑ JoeyJ. Roulette JoeyJ., Elon Musk’s SpaceX violated its launch license in explosive Starship test, triggering an FAA probe [online], The Verge, 29 stycznia 2021 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  71. ↑ SpaceX Starship SN9 flies high, explodes on landing just like SN8 [online], CNET, 2 lutego 2021 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  72. ↑ SN10. SpaceX. [dostęp 2023-11-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-09-10)]. (ang.).
  73. ↑ JeffJ. Foust JeffJ., Engine explosion blamed for latest Starship crash [online], SpaceNews, 6 kwietnia 2021 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  74. ↑ EricE. Mack EricE., JacksonJ. Ryan JacksonJ., SpaceX Starship SN11 test flight flies high and explodes in the fog [online], CNET, 30 marca 2021 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  75. ↑ a b EricE. Berger EricE., SpaceX reveals the grand extent of its starport plans in South Texas [online], Ars Technica, 8 marca 2021 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  76. ↑ a b SpaceX's Mars prototype rocket, Starship SN15, might fly again soon [online], CNET, 7 maja 2021 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  77. ↑ a b c JeffJ. Foust JeffJ., Starship survives test flight [online], SpaceNews, 5 maja 2021 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  78. ↑ SpaceX, Starbase Overview [online], SpaceX [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  79. ↑ EricE. Berger EricE., Rocket Report: Super Heavy lights up, China tries to recover a fairing [online], Ars Technica, 23 lipca 2021 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  80. ↑ EricE. Berger EricE., SpaceX will soon fire up its massive Super Heavy booster for the first time [online], Ars Technica, 14 lipca 2021 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  81. ↑ ChrisCh. Bergin ChrisCh., One year since SN15, Starbase lays groundwork for orbital attempt [online], NASASpaceFlight.com, 5 maja 2022 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  82. ↑ KennethK. Chang KennethK., SpaceX Wins Environmental Approval for Launch of Mars Rocket, „The New York Times”, 13 czerwca 2022, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  83. ↑ SpaceX Performs Limited Static Fire Test of Starship Booster, Avoids Explosion [online], Gizmodo, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  84. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX fires up all 6 engines of Starship prototype ahead of orbital test flight (video) [online], Space.com, 8 września 2022 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  85. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX fires up Starship prototype again ahead of test flight (video) [online], Space.com, 15 grudnia 2022 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  86. ↑ AnthonyA. Iemole AnthonyA., Boosters 7 and 9 in dual flow toward Starbase test milestones [online], NASASpaceFlight.com, 7 grudnia 2022 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  87. ↑ Alejandro AlcantarillaA.A. Romera Alejandro AlcantarillaA.A., Booster 7 resumes static fire testing as SpaceX ramps up Starship production [online], NASASpaceFlight.com, 14 listopada 2022 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  88. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX's huge Starship booster conducts historic 31-engine burn (video) [online], Space.com, 9 lutego 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  89. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX fires up Starship Super Heavy booster again in long engine test [online], Space.com, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  90. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX fires up Starship and Super Heavy Booster 7 ahead of test flight [online], Space.com, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  91. ↑ Starship fires (almost) all her engines [online], earthsky.org, 9 lutego 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  92. ↑ KennethK. Chang KennethK., SpaceX Test Fires 31 Engines on the Most Powerful Rocket Ever, „The New York Times”, 9 lutego 2023, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  93. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX scrubs 1st space launch of giant Starship rocket due to fueling issue [online], Space.com, 17 kwietnia 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  94. ↑ JackieJ. Wattles JackieJ., AshleyA. Strickland AshleyA., SpaceX’s Starship rocket lifts off for inaugural test flight but explodes midair [online], CNN, 20 kwietnia 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  95. ↑ a b ChrisCh. Bergin ChrisCh., Elon Musk pushes for orbital goal following data gathering objectives during Starship debut [online], NASASpaceFlight.com, 3 maja 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  96. ↑ MikeM. Wall MikeM., TariqT. Malik TariqT., SpaceX's 1st Starship launches on epic test flight, explodes in 'rapid unscheduled disassembly' [online], Space.com, 20 kwietnia 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  97. ↑ Starship FlightS.F. Test Starship FlightS.F., SpaceX [online], SpaceX, 20 kwietnia 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  98. ↑ Engine Issue Felled SpaceX First Super Heavy | Aviation Week Network [online], aviationweek.com [dostęp 2024-06-07] .
  99. ↑ MichaelM. Sheetz MichaelM., SaraS. Salinas SaraS., SpaceX Starship rocket launches in historic test but explodes mid-flight [online], CNBC, 20 kwietnia 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  100. ↑ LoraL. Kolodny LoraL., SpaceX hasn't obtained environmental permits for 'flame deflector' system it's testing in Texas [online], CNBC, 28 lipca 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  101. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX submits Starship mishap report to the FAA [online], Space.com, 16 sierpnia 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  102. ↑ a b KristinK. Fisher KristinK., JackieJ. Wattles JackieJ., FAA won’t issue license for SpaceX mega-rocket test launch until ‘corrective actions’ implemented [online], CNN, 8 września 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  103. ↑ Federal AviationF.A. Administration Federal AviationF.A., FAA Closes SpaceX Starship Mishap Investigation [online], faa.gov, 8 września 2023 [dostęp 2024-06-07]  (ang.).
  104. ↑ Reuters, FAA completes safety review of SpaceX Starship-Super Heavy license [online], 31 października 2023 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  105. ↑ WilliamW. Harwood WilliamW., Super Heavy-Starship climbs high but falls short on second test flight – Spaceflight Now [online] [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  106. ↑ a b c d Starship's Second Flight Test [online], SpaceX, 18 października 2023 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  107. ↑ SpaceX launched its giant new rocket but explosions end the second test flight [online], AP News, 18 listopada 2023 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  108. ↑ JoeJ. Skipper JoeJ., JoeyJ. Roulette JoeyJ., SpaceX Starship launch failed minutes after reaching space [online], Reuters, 18 października 2023 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  109. ↑ EricE. Berger EricE., SpaceX discloses cause of Starship anomalies as it clears an FAA hurdle [online], Ars Technica, 26 lutego 2024 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  110. ↑ JoshJ. Dinner JoshJ., SpaceX Starship megarocket launches on 2nd-ever test flight, explodes in 'rapid unscheduled disassembly' (video) [online], Space.com, 18 listopada 2023 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  111. ↑ JonathanJ. McDowell JonathanJ., Thanks to NOAA's Kenneth Howard for pointing me to this NOAA weather radar data showing a debris cloud exactly over my estimated Starship reentry point! [online], X (formerly Twitter), 18 października 2023 [dostęp 2024-06-10]  (ang.).
  112. ↑ SpaceX - Updates [online], SpaceX [dostęp 2024-06-19]  (ang.).
  113. ↑ JoshJ. Dinner JoshJ., SpaceX launches giant Starship rocket into space on epic 3rd test flight (video) [online], Space.com, 14 marca 2024 [dostęp 2024-06-19]  (ang.).
  114. ↑ BrettB. Tingley BrettB., Relive SpaceX Starship's 3rd flight test in breathtaking photos [online], Space.com, 14 marca 2024 [dostęp 2024-06-19]  (ang.).
  115. ↑ SpaceX Launches Third Starship Flight Test. NASASpaceflight 2024-03-14. [dostęp 2024-06-19].
  116. ↑ Starship - Trzeci Lot Orbitalny!. Rakietomania [dostęp 2024-06-19].
  117. ↑ a b Starship's Third Flight Test [online], SpaceX, 14 marca 2024 [dostęp 2024-06-19]  (ang.).
  118. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX to push the envelope on 3rd Starship test flight [online], Space.com, 7 marca 2024 [dostęp 2024-06-19]  (ang.).
  119. ↑ BrettB. Tingley BrettB., SpaceX eyes March 14 for 3rd Starship test flight [online], Space.com, 6 marca 2024 [dostęp 2024-06-19]  (ang.).
  120. ↑ SpaceX's Starship reaches new heights in monumental test flight but is now lost [online], ABC7 Chicago, 14 marca 2024 [dostęp 2024-06-19]  (ang.).
  121. ↑ MartinM. Smith MartinM., Launch roundup: Starship launches third integrated test flight [online], 12 marca 2024 [dostęp 2024-07-02]  (ang.).
  122. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX targeting June 6 for next launch of Starship megarocket (photos) [online], Space.com, 3 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  123. ↑ StephenS. Clark StephenS., Surviving reentry is the key goal for SpaceX’s fourth Starship test flight [online], Ars Technica, 21 maja 2024 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  124. ↑ a b JeffJ. Foust JeffJ., Starship survives reentry during fourth test flight [online], 6 czerwca 2024 [dostęp 2024-07-02]  (ang.).
  125. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX Starship launches nail-biting Flight 4 test of the world's most powerful rocket (video, photos) [online], Space.com, 6 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-06]  (ang.).
  126. ↑ JeffJ. Foust JeffJ., SpaceX investment in Starship approaches $5 billion [online], SpaceNews, 26 maja 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  127. ↑ a b MichaelM. Sheetz MichaelM., LoraL. Kolodny LoraL., SpaceX set to join FAA to fight environmental lawsuit that could delay Starship work [online], CNBC, 22 maja 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  128. ↑ MichaelM. Sheetz MichaelM., SpaceX to spend about $2 billion on Starship this year, as Elon Musk pushes to reach orbit [online], CNBC, 30 kwietnia 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  129. ↑ MicahM. Maidenberg MicahM., Elon Musk Expects SpaceX to Spend Around $2 Billion on Starship Rocket This Year, „WSJ” [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  130. ↑ As Artemis Moves Forward, NASA Picks SpaceX to Land Next Americans on Moon - NASA [online] [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  131. ↑ a b SpaceX Awarded $1.15 Billion Contract to Build NASA's Second Lunar Lander [online], Yahoo News, 17 listopada 2022 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  132. ↑ JoeyJ. Roulette JoeyJ., NASA suspends SpaceX’s $2.9 billion moon lander contract after rivals protest [online], The Verge, 30 kwietnia 2021 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  133. ↑ MichaelM. Sheetz MichaelM., Bezos' Blue Origin loses NASA lawsuit over SpaceX $2.9 billion lunar lander contract [online], CNBC, 4 listopada 2021 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  134. ↑ NASA Selects Blue Origin as Second Artemis Lunar Lander Provider - NASA [online] [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  135. ↑ SandraS. Erwin SandraS., SpaceX wins $102 million Air Force contract to demonstrate technologies for point-to-point space transportation [online], SpaceNews, 19 stycznia 2022 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  136. ↑ MichaelM. Sheetz MichaelM., SpaceX adding capabilities to Starlink internet satellites, plans to launch them with Starship [online], CNBC, 19 sierpnia 2021 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  137. ↑ NASA Awards SpaceX Second Contract Option for Artemis Moon Landing - NASA [online], 15 listopada 2022 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  138. ↑ JasonJ. Rainbow JasonJ., Sky Perfect JSAT picks SpaceX’s Starship for 2024 satellite launch [online], SpaceNews, 18 sierpnia 2022 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  139. ↑ MikeM. Wall MikeM., SpaceX's Starship to launch 'Starlab' private space station in late 2020s [online], Space.com, 31 stycznia 2024 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  140. ↑ MichaelM. Sheetz MichaelM., Billionaire astronaut Jared Isaacman buys more private SpaceX flights, including one on Starship [online], CNBC, 14 lutego 2022 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  141. ↑ MichaelM. Sheetz MichaelM., Elon Musk says SpaceX's Starship rocket will launch 'hundreds of missions' before flying people [online], CNBC, 1 września 2020 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  142. ↑ a b AdamA. Hibberd AdamA., Project Lyra: The Way to Go and the Launcher to Get There, [w:] arXiv, sciencedirect.com, 2023, arXiv:2305.03065 [dostęp 2024-06-18]  (ang.).
  143. ↑ DonaldD. Goldsmith DonaldD., Martin J.M.J. Rees Martin J.M.J., The end of astronauts: why Robots are the future of exploration, Cambridge, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press, 2022, ISBN 978-0-674-25772-6 [dostęp 2024-05-23] .
  144. ↑ LorenL. Grush LorenL., Elon Musk’s future Starship updates could use more details on human health and survival [online], The Verge, 4 października 2019 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  145. ↑ United States Government Accountability Office, Crewed Moon Landing Faces Multiple Challenges [online], gao.gov, listopad 2023 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  146. ↑ ArsA. Staff ArsA., SpaceX beginning to tackle some of the big challenges for a Mars journey [online], Ars Technica, 3 czerwca 2019 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  147. ↑ EricE. Berger EricE., Rocket Report: Super Heavy rolls to launch site, Funk will get to fly [online], Ars Technica, 2 lipca 2021 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  148. ↑ faa-raport 2022 ↓, s. 28.
  149. ↑ faa-raport 2022 ↓, s. 36.
  150. ↑ JustinJ. Davenport JustinJ., New Raptor Factory under construction at SpaceX McGregor amid continued engine testing [online], NASASpaceFlight.com, 16 września 2021 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
  151. ↑ faa-raport 2022 ↓, s. 30-34.
  152. ↑ faa-raport 2022 ↓, s. 34.
  153. ↑ EricE. Berger EricE., Rocket Report: SpaceX to build huge launch tower, Branson sells Virgin stock [online], Ars Technica, 16 kwietnia 2021 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  154. ↑ JeffJ. Foust JeffJ., SpaceX may shift Falcon 9 launches to KSC’s Pad 39A [online], 3 września 2016 [dostęp 2024-07-07]  (ang.).
  155. ↑ a b MikeM. Wall MikeM., FAA to conduct new environmental review for SpaceX's Starship operations in Florida [online], Space.com, 10 maja 2024 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  156. ↑ a b StephenS. Clark StephenS., SpaceX wants to take over a Florida launch pad from rival ULA [online], Ars Technica, 18 lutego 2024 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).
  157. ↑ SpaceX chce zbudować nowy kompleks startowy dla Starshipa w KSC [online], SpaceX.com.pl, 16 grudnia 2021 [dostęp 2024-05-24]  (pol.).
  158. ↑ ChrisCh. Bergin ChrisCh., Focus on Florida - SpaceX lays the ground work for East Coast Starship sites [online], NASASpaceFlight.com, 22 lutego 2022 [dostęp 2024-05-24]  (ang.).

Bibliografia

  • Federal Aviation Administration, Final Programmatic Environmental Assessment for the SpaceX Starship/Super Heavy Launch Vehicle Program at the SpaceX Boca Chica Launch Site in Cameron County, Texas [online], Federal Aviation Administration, czerwiec 2022 [dostęp 2024-05-23]  (ang.).
Encyklopedie internetowe (rodzina rakiet):